Η ΕΚΑΤΗ , Η ΤΡΙΓΛΗ ΚΑΙ Η ΤΡΙΓΛΙΑ

[nikos]

          Η ΕΚΑΤΗ , Η ΤΡΙΓΛΗ ΚΑΙ Η ΤΡΙΓΛΙΑ
Ο μεγάλος Τριγλιανός ιστορικός και φιλόλογος Τρύφων Ε.  Ευαγγελίδης στο βιβλίο ΒΡΥΛΛΕΙΟΝ -ΤΡΙΓΛΕΙΑ  Ιστορική  και γεωγραφική  μελέτη- Αθήνα 1934 αναφέρει το αρχαίο ελληνικό πολισμάτιον Βρύλλειον, που ήταν κτισμένο στην περιοχή  της Τρίγλιας .
To Βρύλλειον χτίστηκε περί το 500 π.Χ. ή ίσως και πιο παλιά αποικίσθηκε από τους Μιλήσιους που εκτίσαν πόλεις στις Μικρασιάτικες ακτές της Προποντίδας και αλλού. Το 487 π.Χ. συμμετείχε στην Δηλιακή η Α' Αθηναϊκή Συμμαχία. Ήταν φόρου υποτελές στους Αθηναίους[Ελλησπόντιος φόρος] ,οι οποίοι ήταν πανίσχυροι τότε στη θάλασσα, για να προφυλαχθεί από την μελλοντική εισβολή των Περσών στις ελληνικές πόλεις της Μ. Ασίας.
To Βρύλλειον ήταν χτισμένο δύο χιλιόμετρα μακριά από τη θάλασσα, στη θέση «Παληοχώρα», όπου σώζονταν ερείπια, που οι παλιοί Τριγλιανοί τα αποκαλούσαν «Παλιοχώρι» ή «Καμάρες».
Το Βρύλλειον κατόπιν έγινε υποτελές στους Μακεδόνες, στους Ρωμαίους και μετά περιήλθε στους Βυζαντινούς ως «Βρύλλειον» για λίγο καιρό. Κατά τον 8ο αιώνα στην περιοχή ιδρύονται Μονές και μια πολύ κοντά στη θάλασσα και πάνω ψηλά σε λόφο ονομάστηκε Μονή Tριγλείας η Παντοβασιλίσσης [το καθολικό της Μονής σωζόμενος ναός της Παντοβασίλισσας].
Για την προέλευση του τοπωνύμιου Τρίγλια υπάρχουν δυο απόψεις [εκδοχές]. Σύμφωνα με την πρώτη εκδοχή το όνομα προέρχεται από την παραφθορά του ονόματος Βρύλλειον. 
Ο Τρύφων Ε. Ευαγγελίδης θεωρεί ότι η ονομασία της Τρίγλιας προήλθε από την παραφθορά του ονόματος Βρύλλειον.  Γι΄ αυτό γράφει τη λέξη Τρίγλεια με ει και όχι με ι.
Ο ίδιος αναγράφει και τη δεύτερη εκδοχή ότι [...]Τινές την σημερινήν  ονομασίαν της πόλεως μη θεωρούντες ως σχηματισθείσαν κατά την παραφθοράν από το Βρύλλειον, προσπαθούσι  να αιτιολογήσωσι  ταύτην ως προκύψασαν εκ του Τρίγλης.(1) 
«Βρύλλειον Τρίγλεια», Τρύφωνος Ε. Ευαγγελίδου, σελ.16, Αθήνα 1934
■...Του λόγου ενταύθα γενόμενος ουκ άσκοπος θεωρώ να ειπώ ολίγα τινά περί του ιχθύος τούτου, της τρίγλης, ην ο μεν Ησύχιος και Τρύφων ο Αλεξανδρινός, εν τοις περί ζώων  ερμηνεύουσι δια του ιχθύς θαλασσινός μικρός, όπερ λέγει και ο Αθήναιος εν τοις Δειπνοσοφισταίς(2) Εν τούτοις οι λεξικογράφοι Δ.Σ. Βυζάντιος και Α. Σακελλάριος ερμηνεύουσι δια: Τρίγλη το ιταλιστί λεγόμενον Barbone, δηλ. τα συνήθη βαρβούνια . Σημειωτέον όμως ενταύθα ότι αι τρίγλαι αύται εισίν βαρβούνια . Σημειωτέον όμως ενταύθα ότι εν τω Κιανώ κόλπω αλιεύονται αφθόνως και ότι αι τρίγλαι αυταί εισίν ευμεγέθεις. Αναφέρονται μάλιστα ότι ο Ρωμαίος στρατηγός Λούκουλλος (3), αντί πολλών χιλιάδων σεστερτίων μεταπέμπε το τοιαύτας εκ του Κιανού κόλπου(4). (Αναγνώθι τας επιστολάς του Φυσικοϊστορικογράφου Πλινίου και Πλούταρχου Βίον Λουκούλλου). Εν τούτοις αι ωριαίαι την όψιν και θαυμάσιαι την γεύσιν τρίγλαι αυταί ήσαν πάμφθηναι . Καθόλου δε δεν είναι παράδοξον να επέδρασεν η αλιεία αύτη των τριγλών εν τω Κιανώ κόλπω και επί της ονομασίας της ημετέρας πατρίδος.  Πράγματι δε, λέγει ο Γουλιέλμος Τομάτζεκ (5) «ότι η Τρίγλια ωνομάσθη ούτω, διότι το πάλαι υπήρχεν αυτόθι αλιευτήριον τριγλών μετά ιερού της Εκάτης.Μέγα δε της τριμόρφου θεάς μαρμάρινον άγαλμα, υπό του εκ  Πελλαδαριου  πλουσίου ομογενούς Κ.Ιβανώφ εν τω εν Πελλαδαρίω Παρθεναγωγείω ήτο ιδρυμένον, αγορασθέν εν Τριγλεία περί το 1881.[...].

.   
� Η Τριγλιανή φιλόλογος και γλωσσολόγος Ελένη Γ. Παπαδοπούλου στην μελέτη  της  ΤΟ ΤΟΠΩΝΥΜΙΟ «ΤΡΙΓΛΙΑ», Εταιρεία Νεοελληνικής Διαλεκτολογίας, Πρακτικά 4ου Διεθνούς Συνεδρίου Διαλεκτολογίας (Αθήνα 6-8 Δεκεμβρίου  2001), Εκδόθηκε από το Κέντρο Συντάξεως του Ιστορικού Λεξικού με δαπάνη της Ακαδημίας Αθηνών, Αθήνα 2003, γράφει μεταξύ των άλλων τα εξής: ...[..] Συγκεκριμένα ο W. Tomatschek σε μελέτη του το 1891 σχετικά με την ιστορική τοπογραφία της Μ. Ασίας κατά τον Μεσαίωνα αναφέρει ότι στην περιοχή της Τρίγλιας,[...]όπου βρισκόταν το αρχαίο Βρύλλειον[...] σίγουρα υπήρχε στην αρχαία εποχή οικισμός που πήρε το όνομά του από το μπαρμπούνι (τρίγλη) και ιερό της Εκάτης.         
[..]Στην ευρύτερη περιοχή του αρχαίου Βρυλλείου θα πρέπει να υπήρχε ιερό της Εκάτης  και πολύ πιθανόν τοπωνύμιο Τρίγλα ή Τρίγλη, όπως και στην Αθήνα. Τρίγλα και Βρύλλειον επομένως είναι κατά πάσα πιθανότητα δύο αρχαία τοπωνύμια γειτονικών περιοχών. Η ύπαρξη τοπωνυμίου Τρίγλα ή Τρίγλη επιβεβαιώνεται στους μεσαιωνικούς χρόνους, οπότε έχουμε και τις πρώτες μαρτυρίες του τοπωνύμιου Τρίγλεια.
Η ΕΚΑΤΗ


Η Εκάτη κατά την ελληνική μυθολογία εμφανίζεται ως χθόνια θεότητα. Χθόνια=για την ικανότητα να πηγαίνει στον Κάτω Κόσμο . Συχνά η Εκάτη ταυτίστηκε με την Άρτεμη, τη Δήμητρα και τη Σελήνη. Υποστηρίχθηκε από σύγχρονους ερευνητές ότι η Εκάτη ήταν θεά της Σελήνης.
Η Εκάτη, σύμφωνα με την παράδοση, ήταν  κόρη του Τιτάνα Πέρση και της Νύμφης Αστερίας, ή ήταν «μουνογενής εκ μητρός», είχε δηλαδή μόνο μητέρα και άγνωστο πατέρα.
Ασκούσε κυριαρχία σε τρία βασίλεια. Ήταν προικισμένη από το  Δια να εχει δύναμη στον Ουρανό[Ουράνια],στη  Γη[Χθόνια] και στη Θάλασσα[Ενάλια],γι' αυτό το λόγο απεικονίζονταν με τρεις μορφές [τριπλή θεά]και πρόσωπα[τρίμορφος=εχει τρεις μορφές].
Σχετίστηκε  κυρίως με τον κόσμο των νέκρων, των φαντασμάτων και της μαγείας. Θεωρήθηκε προμητωρ όλων των μαγισσών, ιδιότητα που διατήρησε και στο Μεσαίωνα.
Η Τρίγλη, το μπαρμπούνι, ήταν το είδος του ψαριού που θυσίαζαν οι αρχαίοι στην Εκάτη.
Τρίγλη ,η, [δωρ. Τρίγλα ,μτγν. και Τρίγλα] είδος ιχθύος,[μπαρμπούνι],τριγλί, λατ. Triglia
Το ψάρι γενικά ήταν στην αρχαιότητα ήπιο συνηθισμένη προσφορά στις θεότητες του Κάτω Κόσμου.
Το πρώτο τρίμορφο άγαλμα της Εκάτης κατασκεύασε ο Αλκαμένης, το οποίο στήθηκε μετά το 432 π.Χ. στην Ακρόπολη των Αθηνών. Ο Αλκαμένης, γλύπτης, αγαλματοποιός, χαλκοπλάστης από την Λήμνο, ένας από τους κορυφαίους καλλιτέχνες της ώριμης Κλασσικής Εποχής. Είχε φήμη του ικανότερου γλύπτη μετά του Φειδία, του οποίου ήταν μαθητής. Τα έργα του κοσμούσαν τους ναούς της αρχαίας Αθήνας και όχι μόνο. Η περίοδος της δραστηριότητάς του καλύπτει το β' μισό του 5ου αιώνα. Αυτή η πιο φημισμένη παράσταση της Εκάτης εικονιζόταν με τρία χωριστά σώματα ενωμένα στις πλάτες και αποτελούσαν ένα σύμπλεγμα.  Κάθε μορφή της τρίμορφης Εκάτης κρατούσε στα χέρια της σύμβολα όπως δάδες, φίδια , κλειδιά.
Η Εκάτη λατρευόταν κυρίως στα παράλια της Μ. Ασίας,  στην Θράκη και Σαμοθράκη, στη Βοιωτία, στην Αθήνα και στην Αίγινα. Η θεότητα ταξιδεύουσα κατά την νύχτα βασιλεύει κυριαρχικώς επί των δρόμων και των οδών των πόλεων κυρίως στις τριόδους και όλα τα σημεία, όπου οι δρόμοι τέμνονται κατά τρεις διευθύνσεις. Στους «τριόδους» εμφανιζόταν η Εκάτη, όπου ήταν τόποι μαζικής λατρείας και γίνονταν θυσίες προς τιμήν της. 
Ο Αθήναιος Σοφιστής ή Γραμματικός του 2ου μ.Χ. αιώνα από την Ναυκράτη  της Αιγύπτου, που ήταν ελληνική αποικία.  Έζησε πολλά χρόνια στην Αλεξάνδρεια. Συγγραφέας του έργου «Δειπνοσοφισταί»(15 βιβλία) με πολλές πληροφορίες για τον αρχαίο βίο. Άκμασε ως συγγραφέας στη Ρώμη. Ο Αθήναιος αναφέρει την «τρίγλη», στο πολύτομο έργο του «Δειπνοσοφισται» ή «Σοφιστές του δειπνου». 
Ο Αθήναιος στους Δειπνοσοφιστές γράφει: «Αθηνησι δε και τόπος τις Τρίγλα καλείται, και αυτόθι εστίν  ανάθημα(6) τη Εκάτη Τριγλαθήνι ,
διο ο Χαρεικλίδης(7) εν αλύσει φησίν,
δέσποιν' Εκάτη τριοδότι,
τρίμορφε, τριπρόσωπε,
Τρίγλαις κηλευμένα» (Αθηναιου Δειπνοσοφιστές Ζ).
Σύμφωνα με τους Δειπνοσοφιστές του Αθήναιου , στην Αθήνα κατά την αρχαιότητα υπήρχε κάποιος τόπος που ονομαζόταν «Τρίγλα», όπου βρισκόταν ανάθημα(7) της Εκάτης.
Γι' αυτό ο Χαρικλείδης λέει στην Αλυσίδα του
Αφέντρα Εκάτη των τρίστρατων,
τρίμορφη, τριπρόσωπη,
που σε γοητεύουν οι τρίγλες.

Ω ερωμένη Εκάτη τριοδίτις,
με τρεις μορφές (τρίμορφε) και
τρία πρόσωπα (τριπρόσωπη),
εξιλεωμένη με μπαρμπούνια (τρίγλες).

Η Εκάτη τρίγληνος, ον =τρι-γληνη, γλήνη=η κόρη του οφθαλμού[το νινί], ο βολβός του οφθαλμού.
Το γλήνος=πράγματα που πρέπει να ατενίζει κάποιος με προσοχή, τα αξιοθέατα.
Η Εκάτη τριγληνος, τριόφθαλμος=η έχουσα  τρεις οφθαλμούς.
Τριγλωχις, τρι-γλωχις=ο έχων τρεις γλώχινας[τρεις ακίδας ],τρίγλωσσος
Τρίοδος=[τρι+ οδός],σημείο συνάντησης τριών οδών, τρεις οδοί διασταυρούμενοι, 'τρίστρατο'.

«τῇ δὲ Ἑκάτῃ ἀποδίδοται ἡ τρίγλη διὰ τὴν τῆς ὀνομασίας κοινότητα: τριοδῖτις γὰρ καὶ τρίγληνος, καὶ ταῖς τριακάσι ( δ᾽ αὐτῇ τὰ δεῖπνα φέρουσι».
Η τρίγλη είναι αφιερωμένη στην Εκάτη, επειδή έχουν κοινό όνομα. Διότι η θεά βρίσκεται σε τρεις δρόμους, βλέπει με τρεις τρόπους και την τριακοστή ημέρα κάθε μήνα της προσφέρουν δείπνα.[τρις-  από το επίρρ. τρις ή το ουδ.  τρία] ως α' συνθετικό  τρις, τρείς φορές.
Eκάτης δείπνα ή εκαταία  εδέσματα: Ήταν τα εδέσματα τα αφιερωμένα από τους πλούσιους στην Εκάτη την τριακοστή εκάστου μηνός  στις τριόδους (τρίστρατα), όπου προσέρχονταν οι πένητες και έτρωγαν.
«δὲ ἔφη τὴν τρίγλην Σώφρων, ἐπεὶ αἱ τὸ γένειον ἔχουσαι ἡδίονές εἰσι μᾶλλον τῶν ἄλλων».
Ο Σώφρονας ( ονόμασε γενειοφόρα την Τρίγλη, επειδή όσες έχουν γένια είναι πιο νόστιμες από τις άλλες.

Η ΤΡΙΓΛΙΑΝΗ ΕΚΑΤΗ ΣΤΟ ΠΕΛΑΔΑΡΙ
Το Παλλαδάρι ή Παλαδάρι ή Πελαδάρι: Ελληνική κωμόπολη 3.000 και πλέον κατοίκων, απείχε από την Προύσα 18 χλμ. ανατολικά και απείχε λίγα χιλιόμετρα από τον Κιανό κόλπο. Επίνειο του Παλλαδαρίου ήτα οι Ελιγμοί. Στην περιοχή υπήρχε σε υψόμετρο 800μ. το ιστορικό Κάστρο. Πάνω στο Κάστρο βρέθηκαν μνημεία αρχαία και βυζαντινά. Στο Κάστρο βρέθηκε η προτομή της Παλλάδας Αθηνάς, όπου πήρε το όνομα της το Παλλαδάρι. Τα αρχαιολογικά ευρήματα φυλάγονταν στο Ιβανώφειο Παρθεναγωγείο.
Στην κωμόπολη υπήρχαν τρία σχολεία: 1) το Αρρεναγωγείο, 2)το Ιβανώφειο Παρθεναγωγείο και 3) το Νηπιαγωγείο.
Ευεργέτης του Παλλαδαρίου ήταν ο Ιβάνωφ (Γιαννακίδης Κωνσταντίνος). Μικρός έμεινε ορφανός. Έφυγε νέος από το χωριό για την Οδησσό, εκεί τον υιοθέτησε ο Δήμαρχος Ιβάνωφ, ο οποίος του έδωσε το επώνυμο του. Ασχολήθηκε με το εμπόριο και με εργολαβίες οικοδομών, απέκτησε μεγάλη περιουσία, πλούτισε. Πρόσφερε σημαντικά έργα στην πατρίδα του. Έχτισε το Παρθεναγωγείο που έφερε το όνομά του μαζί με ξενώνα και βιβλιοθήκη που έφερε την προτομή του. Ο Ιβάνωφ αγόρασε περί το 1881  από την Τρίγλια το μεγάλο μαρμάρινο άγαλμα της τρίμορφου θεάς Εκάτης και το τοποθέτησε στο προαύλιο του Παρθεναγωγείο του Παλλαδαρίου.

ΛΕΞΙΛΟΓΙΟ-ΣΗΜΕΙΩΣΕΙΣ

1)το μπαρμπούνι, το ψάρι Τρίγλη των Αρχαίων και των Βυζαντινών. Η λέξη προέρχεται  από το ιταλικό barbon, το γένειον [=γενειάδα] . Είναι δηλαδή  ο ιχθύς ο πωγωνοφόρος, το λεγόμενο μπαρμπούνι με μουστάκι [μυστακοφόρος]. Το παράδοξο είναι ότι σήμερα  οι Ιταλοί ονομάζουν το μπαρμπούνι  με το αρχαίο ελληνικό τρίγλη-triglia, ενώ οι Έλληνες χρησιμοποιούν το ιταλικό όνομα μπαρμπούνι.
2)Οι Δειπνοσοφισταί είναι 15 τομο έργο του αρχαίου Έλληνα Αθήναιου από την Ναυκράτη της Αιγύπτου, σημαντικό έργο της Ελληνιστικής εποχής. Πρωταγωνιστές του είναι γραμματικοί, λεξικογράφοι, ρήτορες, σοφιστές, μουσικοί και άλλοι φιλόσοφοι. Στους Δειπνοσοφιστές ο Αθήναιος διηγείται στον φίλο του Τιμοκράτη όσα ειπώθηκαν σε ένα συμπόσιο που είχε παραθέσει ο πλουσιότατος και πολυμαθέστατος Ρωμαίος Λαρήνσιος. Το έργο χαρακτηριστικό εγχειρίδιο γαστρονομίας είναι ένας πανδέκτης εγκυκλοπαίδειας και μια σύνθεση από  καταγραφές παραθεμάτων  εκατοντάδων συγγραφέων. Υπάρχουν κείμενα για το κρασί, τα σύκα, τα μήλα, τα καρύδια κ.α.
        3)Ο Λεύκιος Λευκίνιος  Λούκουλλος (106-57π.Χ)  ήταν διάσημος Ρωμαίος στρατηγός . Στον Γ' Μιθριδατικό πόλεμο, πολέμησε το Μιθριδάτη με επιτυχία και παρέμεινε στην Ασία μέχρι το 66 π.Χ., οπότε επέστρεψε στη Ρώμη κι έζησε ως ιδιώτης.  Έμεινε στην ιστορία περισσότερο για τις γαστρονομικές του ιδιαιτερότητες παρά για το σημαντικό στρατιωτικό του έργο.  Το όνομά του έχει συνδεθεί με το καλό φαγητό, την ακόρεστη πείνα και τα φαγοπότια . Συχνά διοργάνωνε συμπόσια,  πολυτελή γεύματα, τα γνωστά «Λουκούλλεια Γεύματα», γνωστά μέχρι και σήμερα.
  4) Η Προποντίδα κατά μήκος της Μικρασιατικής ακτής έχει δύο  αξιόλογους κόλπους, τον Αστακηνό κόλπο ή κόλπο της Νικομήδειας και τον Κιανό  κόλπο ή κόλπο της Κίου. Ο κόλπος της Νικομήδειας εισχωρεί βαθιά στην ξηρά σαν αιχμή δόρατος, είναι ασφαλέστατος. Ο Κιανούς κόλπος ή κόλπος της Κίου εισχωρεί κι αυτός βαθιά στην ξηρά, όχι όμως όσο της Νικομήδειας.
H Τρίγλια, παραλιακή πολίχνη της Προποντίδας (Θάλασσας του Μαρμαρά) στα Μικρασιατικά παράλια, βρίσκεται δεξιά στον εισπλέοντα τον Κιανό κόλπο ή κόλπο της Κίου, στον μυχό του οποίου υπάρχει η πόλη Κίος της Βιθυνίας.
5) Γουλιέλμος Τομάτζεκ ( Τσεχικά : Vilém Tomášek )(1841-1901) :Τσεχοαυστριακός γεωγράφος και γλωσσολόγος γνωστός στον τομέα της ιστορικής τοπογραφίας και εθνογραφίας
Η μελέτη του Die alten Thraker , που δημοσιεύτηκε σε τρεις τόμους μεταξύ 1893 και 1894, είναι από τα πρώτα έργα για τους αρχαίους Θράκες .
Σπούδασε στο Πανεπιστήμιο της Βιέννης (1860 – 1864), μετά εργάστηκε ως καθηγητής Γυμνασίου. Διορίστηκε αναπληρωτής καθηγητής γεωγραφίας στο Πανεπιστήμιο του Γκρατς το 1877. Το 1881 έγινε καθηγητής και το 1885 κατείχε θέση Ιστορικής Γεωγραφίας στο Πανεπιστήμιο της Βιέννης .
6 )Ανάθημα= το αντικείμενο που αφιερώνεται σε ναό εις ένδειξη ευγνωμοσύνης, το τάμα
7)Ο Χαρικλείδης, ποιητής της Νέας Κωμωδίας (β' μισό του 4ου αιώνα π.Χ.) αναφέρεται από τον Αθήναιο στους Δειπνοσοφιστές. 
8)Τριακάσι=από το τριακάς, ιων.τριηκάς, τριηκάδος=ο αριθμός τριάκοντα, η τριακοστή ημέρα του μηνός. Εν Αθήναις αι τριακαδες ήταν αφιερωμένες εις ανάμνησιν των νεκρών, προσφέροντο δε κατ' αυτάς θυσίαι εις την Εκάτην. 
9)Σώφρων ο Συρακούσιος (5ος π.Χ.): Συγγραφέας «μίμων», πεζογραφικών διαλόγων στη δωρική διάλεκτο, που περιείχε χαρακτήρες, μερικούς σοβαρούς, άλλους με χιουμοριστικό στυλ [κωμωδία] από την καθημερινή ζωή των Ελλήνων της Σικελίας. Αν και ήταν πεζογραφία, θεωρούνταν ποιήματα. Γράφτηκαν με λιτή και λαϊκή γλώσσα, γεμάτη γνωμικά . 
10) Τριγλο-φόρος,ον [τρίγλη +φέρω]=ο φέρων τρίγλας. Τριγλοφόρος χιτών=δίχτυ για ψάρεμα τριγλών [μπαρμπουνιών],δίχτυ [χιτών]  συλλαμβάνων και άρα τρίγλας-μπαρμπούνια.
11)Στην Αττική σήμερα
υπάρχουν οδοί που φέρουν το δρόμο της Εκάτης: 1.Αθήνα, Κυψέλη, 2. Γαλάτσι, 3. Χαλάνδρι και 4. Περιστέρι.

  Επιμέλεια:  Στάθης Δημητρακός

Πηγές:
1. Τρύφωνος Ε. Ευαγγελίδου « Βρύλλειον Τρίγλια», Ιστορική και Γεωγραφική Μελέτη, Αθήνα 1934.   
2. Ελένη Παπαδοπούλου, γλωσσολόγος,  Μελέτη ΤΟ ΤΟΠΩΝΥΜΙΟ «ΤΡΙΓΛΙΑ», Εταιρεία Νεοελληνικής Διαλεκτολογίας, Πρακτικά 4ου Διεθνούς Συνεδρίου Διαλεκτολογίας (Αθήνα 6-8 Δεκεμβρίου 2001). 'Έκδοση Κέντρο Συντάξεως του Ιστορικού Λεξικού με δαπάνη Ακαδημίας Αθηνών, Αθήνα 2003.
3.Ιωάννη Σταματάκου, Λεξικόν της Αρχαίας Ελληνικής Γλώσσης, Εκδ. «Φοίνιξ» 1972.
4.Εγκυκλοπαίδεια Νέα Δομή, Εκδόσεις Δομή 1966.
5.Εγκυκλοπαίδεια Υδρία, Εταιρεία Ελληνικών εκδόσεων Α.Ε. 1978
6.Τεγόπουλος -Φυτράκης, Ελληνικό Λεξικό , Ελευθεροτυπία 1993.
7. P. Ducharme,Ελληνική Μυθολογία, Νανσύ 1878, β έκδοση 1884, Μετάφραση Αδ.Ι. Αδαμαντίου
8.Δημήτριος Ρήγας, Το Πελαδάρι στους αιώνες, έμμετρη ιστορική διήγηση για μια προγονική εστία που χάθηκε, Έκδοση ΚΕ.ΜΙ.ΠΟ, Ν. Ιωνία 2015.
9..Red Mullet ... a gastronomic tour – Τρίγλη ή Μπαρμπούνι.....μια γαστρονομική περιήγηση.
10.Παντ.Μ.Κοντογιαννη, Γεωγραφία της Μικράς Ασίας, Αθηναι1921, ανατύπωση 2000.
11. Βικιπαιδεια: Η Εκάτη, σχέδιο του Στεφάν Μαλαρμέ στο έργο «Les Dieux Antiques: Nouvelle Mythologie Illustrée», Παρίσι, 1880.